Múa rối_ Tổng hợp nhiều bài

Trước ngày được trở thành một loại hình nghệ thuật sân khấu , nghệ thuật rối dân tộc nằm trong các phường hội dân gian rải rác nơi thôn xóm, hoạt động tuỳ thuộc vào lòng say mê và sự đóng góp công sức, tiền của nghệ nhân và trong sự đùm bọc của bà con làng xã. Mỗi phường hội đều giữ bí truyền nghệ thuật của mình theo kiểu cha truyền con nối và lời thề nguyền. Phong trào rối vì thế phát triển không rộng cả về cơ sở và nghệ thuật, thậm chí nhiều trò hay, máy lạ đã thất truyền khi nghệ nhân xuống mồ ; nhiều sáng tạo nghệ thuật chỉ tồn tại trong từng vùng, vào từng thời gian. Rối nước chủ yếu ở đồng bằng và trung du miền Bắc ; rối dây khoanh trong một số huyện tỉnh biên giới Cao Bằng ; rối bóng chỉ thấy xuất hiện ở Kiên Giang, quân rối Tây Nguyên chưa thoát lý xa lễ "bỏ mả" ; rối tay quẩn quanh trong các chùa vùng Nam Định, Hà Nam, Thái Bình ...



Nhân dân Việt Nam từ xa xưa đã biết sử dụng nghệ thuật rối trong các dạng :



1. Rối đồ chơi :

Có thể nói, nghệ thuật rối là sự phát triển của nghệ thuật tạo hình tín ngưỡng cổ sơ, của đồ chơi, trò chơi trẻ em. Các hình người, hình vật chuyển động không ngừng trong đèn cù, đèn xẻ rãnh gợi ta liên tưởng tới môn rối bóng. Quân rối dẹt rất gần với các đồ chơi gà chọi, xẻ gỗ, đánh gổ ... mà các bậc cha mẹ mua về cho con chơi. Hai con nộm "ông tướng" múa may đánh nhau lơ lửng trên một cần tre khi có gió cho ta khái niệm bước đầu của rối dây. Các trò múa lân, múa rồng, múa ông địa, múa mặt nạ, ... thường được tái hiện trên sân khấu rối. Nghệ thuật làm đồ chơi trẻ em đã không ngừng phát triển và ngày càng đa dạng và phong phú. Nhiều đồ chơi trẻ em đã trở thành những tiết mục hấp dẫn của sân khấu rối cạn, rối nước như đánh đu, leo cây, lộn thang ...



2. Rối diều, rối gió :

Diều là một nhân tố văn hoá, nhất là ở vùng Đông Nam á. ở Việt Nam, hàng năm có gió mùa, chơi diều đã trở thành sinh hoạt dân gian truyền thống lâu đời. Thi thả diều là một trò hấp dẫn trong hội làng nhiều nơi xưa nay. Tiếng sáo diều mùa hè vang vọng trong không trung đêm đêm như xua đi cái oi nóng ban ngày, đưa con người vào giấc ngủ thân quen như tiếng võng, lời ru. Diều còn mang nhiều hình dáng đẹp của các con vật như diều rết, diều rồng, diều bướm, diều phượng, diều công, diều đại bàng cắp nàng công chúa , ... Do cơ cấu tạo hình, mầu sắc trang trí và nhờ sức gió làm chuyển động con diều uốn éo thân mình, bay lượn linh hoạt trên không trung nom sống động như quân rối trong tay nghệ nhân vậy. Ngày nay, Câu lạc bộ Diều Huế đang đầu tư tài năng, trí tuệ nâng thú chơi diều tự phát lên thành nghệ thuật tự giác trong nền văn hoá dân tộc truyền thống.



Cùng sử dụng gió tạo lực chuyển động như ở rối diều, quân rối gió được tạo bằng gỗ. Kiểu rối máy : các bộ phận cử động của rối để làm trò được chế tạo sao cho gió tác động vào làm chuyển động như tay gõ mõ, tay lắc chuông, tay kéo đàn, tay vỗ trống, đầu lắc lư qua lại, ... Do đó, rối gió thường được coi như vật trang trí chơi trên cổng, trong vườn của nghệ nhân như ở Liên Xô (cũ). ở nước ta, đồ chơi hai con nộm ông tướng đáng võ nhờ gió thổi vào một tán giấy cũng thuộc loại này.



3. Rối pháo.

Thường quen gọi là cây pháo trò, một sự kết hợp tài tình của kỹ thuật pháp và nghệ thuật rối. Đây là cây pháo bông (hoa), có sắp đặt nhiều loại pháo nổ và pháo sáng mùa xen kẽ, chia thành nhiều tầng, mỗi tầng khuôn thành khung cỡ 40cm x 40cm. Quanh khung là pháo, giữa là trò rồi máy cử động nhờ sức pháo đẩy hay các dây, que kéo giật từ xa. Nghệ nhân rối lợi dụng ánh sáng lung linh của pháo sáng và âm thanh rộn rã của pháo nổ, cho các quân rối trong tầng trò hoạt động như tầng thi đấu vật, tầng chọi gà, tầng xaylúa - giã gạo, tầng sư gõ mõ - vãi tụng kinh, tầng Gia Cát cầu phong - Chu Du phóng hoả, tầng cá chép hoá rồng, tầng hoành phi - câu đối...

Cây pháo trò như một tờ tranh liên hoàn lần lượt trải ra trước mắt người xem trong tiếng nổ thôi thúc đại náo và ánh sáng huyền ảo của pháo thường là một mong đợi háo hức trong hội làng.
Các tin bài khác

.....còn tiếp.....

Nguồn:
Báo điện từ ĐCS Việt Nam: Đặc trưng múa rối.

Wikipedia: Múa rối nước

ĐẶC TRƯNG MÚA RỐI

Múa rối là nghệ thuật tạo hình không gian biểu cảm thông qua ngôn ngữ hành động con rối. Múa rối giống như âm nhạc, xiếc có đặc tính dân tộc và quốc tế, tồn tại dưới nhiều hình thức trình diễn rối dây, rối que, rối bóng… chia thành hai loại: rối cạn, rối nước.


Theo các truyền thuyết, huyền thoại lịch sử, múa rối ra đời từ thời xây thành Cổ Loa, Kinh An Dương Vương, năm 255 trước công nguyên, là giả thuyết muốn nói múa rối một hình thức nghệ thuật cổ xưa. Còn theo sử sách, văn bia ghi lại múa rối nước ra đời năm 1121, diễn các trò múa rối, con rối cử động như người thật, đây là bằng chứng xác thực múa rối ra đời trong triều đại phong kiến Việt Nam phát triển vững mạnh. Nghệ thuật rối nước phát triển trò diễn khá hoàn chỉnh các mặt tạo hình con rối, kỹ thuật biểu diễn sống thực. Múa rối lúc mới ra đời mang biểu tượng tâm linh cả hai hình thức rối nước, rối cạn. Nghệ thuật rối nước gắn với lễ hội đình chùa, diễn phục vụ nghi lễ, sau là vui chơi giải trí trước mọi đối tượng khán giả tham dự hội làng. Rối cạn xuất hiện ở hầu hết các dân tộc thiểu số, con rối là vật hiển linh trừ tà ma treo trước cửa nhà, mộ người mới chết, trong các lễ hội... Các dân tộc phía Bắc: Tày, Nùng, Thái… có rối dây, rối que, thường diễn các trò Trung Quốc cổ xưa như Quan Công, Trương Phi, Sơn Hậu, Ngọc Phù Dung... Đây là nghệ thuật rối do các dân tộc di cư từ Trung Quốc sang nước ta vào thế kỷ III sau công nguyên. Các dân tộc phương Nam, Miền Trung và Tây Nguyên, người Chăm có rối tay, rối bóng, nguồn gốc Ấn Độ giáo thường diễn các tích thần thoại Ấn Độ. Đồng bào Tây Nguyên, Khơ Me Nam Bộ có các trò rối que, rối dây, mang dấu tích văn hoá vùng Đông Nam Á. Qua khảo sát thực tiễn, múa rối các dân tộc đã mai một gần hết bởi nhiều nghệ nhân giỏi đã ra đi, rối cạn chỉ còn lại trong các đền chùa, ngôi mộ cổ, một số lễ hội các dân tộc treo con rối biểu trưng, ít có nghệ thuật diễn. Nghệ thuật rối nước là đặc phẩm văn hoá bản địa dân tộc Việt, phát triển ở hầu hết các làng xã quanh kinh thành Thăng Long như Đào Thục, Đào Xá - Huyện Đông Anh, chùa Nành - Gia Lâm và nhiều phường rối ở hầu hết các tỉnh đồng bằng Bắc Bộ. Dù nguồn gốc văn hoá dân tộc bản địa, nhưng rối nước bị quên lãng gần nửa thế kỷ. Các đoàn, nhà hát chỉ dựng và diễn rối cạn của các dân tộc nâng lên thành vở diễn hoành tráng, kịch nói hoá rối cạn như một phát hiện mới, đánh mất bản thể, đặc trưng múa rối. Vào những năm cuối thế kỷ XX, năm 1992, Nhà hát Múa rối Thăng Long phục hồi 17 trò rối nước trở thành trào lưu sống dậy múa rối nước trên toàn quốc. Nhiều đoàn, nhà hát lưu diễn ra nước ngoài, khán giả khâm phục nghệ thuật độc đáo, khác lạ hấp dẫn, kỳ ngộ cuốn hút họ đến xem múa rối nước. Nghệ thuật rối nước lấy mặt nước làm sân khấu trình diễn, các nghệ nhân chỉ diễn trò vui giải trí, mô tả lại những nét sinh hoạt người nông dân ở đồng bằng Bắc Bộ. Hiện nay, Nhà hát sưu tầm phục hồi 17 trò múa rối nước:

1. Bật cờ

2. Chú Tễu

3. Múa rồng

4. Em bé chăn trâu

5. Cày cấy

6. Cậu ếch

7. Bắt vịt

8. Đánh cá

9. Vinh quy bái tổ

10. Múa sư tử

11. Múa phượng

12. Lê Lợi trả gươm

13. Nhi đồng vui chơi

14. Đua thuyền

15. Múa lân

16. Múa tiên

17. Tứ linh

Liên kết 17 trò rối nước thành một chương trình hấp dẫn luôn thay đổi

Cảnh trong vở rối Chuyện
tò he của Nhà hát múa rối
Việt Nam
không khí, hình thức trình diễn. Chú Tễu giữ vai trò nổi bật là người dẫn truyện nói rằng: Thấy sự đời bối rối đa đoan, nên tôi phải lặn lội để lo toan sự rối! Đấy bà con ạ. Chú Tễu đã gỡ rối cho nhiều đoàn nghệ thuật múa rối, sống dậy bằng văn hoá Việt Nam, nghệ thuật rối dân tộc. Múa rối dù là rối nước hay rối cạn phương thức trình diễn sân khấu, kỹ thuật khác nhau nhưng có chung những nét đặc trưng:

- Nghệ thuật xếp trò

- Nghệ thuật tạo hình con rối

- Kỹ thuật điều khiển con rối sống thực kỳ ngộ.

Dù là rối nước hay rối cạn, múa rối chung một khoảng không gian trình diễn, âm nhạc phù trợ chắp cánh cho con rối biểu cảm nội tâm, tình huống sân khấu. Âm nhạc rối nước thường sử dụng các làn điệu chèo hoặc dân ca đồng bằng Bắc Bộ. Âm nhạc rối cạn do nghệ nhân ghép nhạc có trích đoạn nhạc tuồng theo các trò diễn tuồng, nhạc dân ca các dân tộc theo trò diễn dân gian. Hiện nay, các đoàn, nhà hát trình diễn những vở rối cạn, sáng tác nhạc mới kết hợp với dân ca vào vở diễn.

Nghệ thuật múa rối đang sống dậy mạnh mẽ dưới hai hình thức rối nước, rối cạn, phát triển hài hoà đặc tính dân gian hiện đại. Mỗi hình thức thể hiện nhiều hướng nghệ thuật khác lạ, đổi mới phương thức sân khấu ngang tầm nghệ thuật thế kỷ, đáp ứng công chúng thời đại.

MÚA RỐI NƯỚC

Múa rối nước (hay còn gọi là trò rối nước) là một loại hình nghệ thuật sân khấu dân gian truyền thống độc đáo, một sáng tạo đặc biệt của người Việt.

Múa rối nước đã ra đời chừng hơn 10 thế kỷ trước ở vùng châu thổ sông Hồng. Loại hình này thường diễn vào dịp lễ, hội làng, ngày vui, ngày Tết, dùng con rối diễn trò, diễn kịch trên mặt nước. Trò rối nước cũng được coi là nét văn hóa phi vật thể đặc sắc của dân tộc Việt Nam.

Nghệ thuật trò rối nước có những đặc điểm khác với múa rối thông thường: dùng mặt nước làm sân khấu (gọi là nhà rối hay thủy đình), phía sau có phông che, xung quanh trang trí cờ, quạt, voi, lọng, cổng hàng mã... trên "sân khấu" này là những con rối (được làm bằng gỗ) biểu diễn nhờ sự điều khiển của những người phía sau phông thông qua hệ thống sào, dây... Biểu diễn rối nước không thể thiếu những tiếng trống, tiếng pháo phụ trợ.

Con rối làm bằng gỗ sung, loại gỗ nhẹ nổi trên mặt nước, được đục cốt, đẽo với những đường nét cách điệu riêng sau đó gọt giũa, đánh bóng và trang trí với nhiều màu sơn khác nhau để làm tôn thêm đường nét tính cách cho từng nhân vật. Hình thù của con rối thường tươi tắn, ngộ nghĩnh, tính hài và tính tượng trưng cao.

Phần thân rối là phần nổi lên mặt nước thể hiện nhân vật, còn phần đế là phần chìm dưới mặt nước giữ cho rối nổi bên trên và là nơi lắp máy điều khiển cho quân rối cử động.

Máy điều khiển và kỹ xảo điều khiển trong múa rối nước tạo nên hành động của quân rối nước trên sân khấu, đó chính là mấu chốt của nghệ thuật trò rối nước.

Máy điều khiển rối nước có thể được chia làm hai loại cơ bản: máy sào và máy dây đều có nhiệm vụ làm di chuyển quân rối và tạo hành động cho nhân vật. Máy điều khiển được giấu trong lòng nước, lợi dụng sức nước, tạo sự điều khiển từ xa, cống hiến cho người xem nhiều điều kỳ lạ, bất ngờ.

Buồng trò rối nước là nhà rối hay thủy đình thường được dựng lên giữa ao, hồ với kiến trúc cân đối tượng trưng cho mái đình của vùng nông thôn Việt Nam.

Người nghệ nhân rối nước đứng trong buồng trò để điều khiển con rối. Họ thao tác từng cây sào, thừng, vọt... hoặc giật con rối bằng hệ thống dây bố trí ở bên ngoài hoặc dưới nước Sự thành công của quân rối nước chủ yếu trông vào sự cử động của thân hình, hành động làm trò đóng kịch của nó.

Sân khấu rối nước là khoảng trống trước mặt buồng trò . Buồng trò, sân khấu được trang bị cờ, quạt, voi, lọng, cổng hàng mã...Buổi diễn rất nhộn nhịp với lời ca, tiếng trỗng, mò, tù và, chen tiếng pháp chuột, pháo thăng thiên, pháo mở cờ từ dưới nước lên, trong ánh sáng lung linh và màn khói huyền ảo.

Trò rối nước là trò khéo lấy động tác làm ngôn ngữ diễn đạt, rối nước gắn bó với âm nhạc như nghệ thuật múa. Âm nhạc điều khiển tốc độ, giữ nhịp, dẫn dắt động tác, gây không khí với tiết tấu truyền thống giữ vai trò chủ đạo của trò rối nước, nhạc rối nước thường sử dụng các làn điệu chèo hoặc dân ca đồng bằng Bắc Bộ.

Theo các truyền thuyết, huyền thoại lịch sử, trò rối nước ra đời từ thời xây thành Cổ Loa, Kinh An Dương Vương, năm 255 trước công nguyên. Còn theo sử sách, văn bia trò rối nước ra đời năm 1121 (đời Lý).

Trong kho tàng trò rối nước của Việt Nam, có 30 tiết mục cổ truyền và hàng trăm tiết mục rối hiện đại kể về những sự tích dân gian và cuộc sống hàng ngày của người dân Việt. Các trò diễn thường được mở đầu bằng sự giới thiệu của chú Tiễu,mô tả:

* Những sinh hoạt đời thường như: công việc nhà nông, câu ếch, cáo bắt vịt,
* Lễ hội: múa rồng, múa sư tử, rước kiệu, đấu vật, đánh võ, chọi trâu.
* Trích đoạn một số tích cổ: Thạch Sanh, Tấm Cám...

Nghệ thuật rối nước là đặc phẩm văn hoá bản địa dân tộc Việt, phát triển ở hầu hết các làng xã quanh kinh thành Thăng Long như Đào Thục, Đào Xá - Huyện Đông Anh, chùa Nành - Gia Lâm,Phường rối nước xã Thanh Hải - Thanh Hà - Hải Dương và nhiều phường rối ở hầu hết các tỉnh đồng bằng Bắc Bộ.

Năm 1992, Nhà hát Múa rối Thăng Long phục hồi 17 trò rối nước làm sống dậy trò rối nước trên toàn quốc gồm 17 trò: Bật cờ, Chú Tễu, Múa rồng, Em bé chăn trâu, Cày cấy, Cậu ếch, Bắt vịt, Đánh cá, Vinh quy bái tổ, Múa sư tử, Múa phượng, Lê Lợi trả gươm, Nhi đồng vui chơi, Đua thuyền, Múa lân, Múa tiên, Tứ linh.
[sửa] Thơ

Thời con nít, mê trò rối nước
Reo ầm lên: Giỏi quá ! Tài ghê!
Các chú rối úp nơm, bắt cá
Các cô rối múa đều, hết chê!

Xem, cứ tưởng Trời ban phép lạ
Biến đất thó, gỗ vụn thành người
Nghĩ, càng thấy lắm điều bí ẩn
Lại reo toáng: Tuyệt vời! tuyệt vời!

Xem trò rối nước - Trường Giang

Còn tiếp....

Nguồn:
http://www.vietnampuppetry.com/index.php/13/81/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_ngh%E1%BB%87_thu%E1%BA%ADt_m%C3%BAa_r%E1%BB%91i_n%C6%B0%E1%BB%9Bc





Song dấu ấn của nghệ thuật múa rối nước còn lại đến ngày nay mà chúng ta nhận biết được là vào đời vua Lý Nhân Tông năm 1121, trên bia Sùng Thiện Diên Linh đặt tại chùa Long Ðọi, xã Đội Sơn, huyện Duy Tiên, tỉnh Hà Nam. Văn bia chùa Đọi có ghi nhân dân biểu diễn các trò diễn Rối nước để mừng thọ Vua.


Do điều kiện tự nhiên và công việc nông nghiệp của người dân Việt Nam gần gũi và gắn bó với nước, chính những người nông dân chân lấm tay bùn này đã sáng tạo ra nghệ thuật Rối nước. Họ thường tổ chức diễn vào những ngày việc đồng áng tạm xong, ngày xuân, những ngày mở hội. Người Pháp gọi môn nghệ thuật này với những con rối duyên dáng là "Linh hồn của đồng ruộng Việt Nam" và đánh giá: "Với sáng tạo và khám phá. Rối nước đáng được xếp vào những hình thức quan trọng nhất của Sân Khấu Múa Rối".
Phương thức nhờ nước để con rối hoạt động, nhờ nước giấu đi bộ máy và cách điều khiển là sáng tạo tuyệt vời. Nước làm cho con rối sinh động, làm cho chúng tươi tắn. Nước đã tham gia cùng diễn với con rối như một nhận xét: "Nước cũng là một nhân vật của múa rối". Mặt nước như êm ả với đàn vịt bơi, trở nên thơ mộng trong làn khói huyền ảo khi bầy tiên nữ giáng trần múa hát. Nhưng mặt nước cũng sôi động trong những trận chiến lửa, những con rồng vây vàng xuất hiện.


Báo Pháp viết: "Con rối được điều khiển bằng sự khéo léo khó mà tưởng tượng. Con rối như có phép thuật điều khiển". Đấy chính là sự tài tình, là điều hấp dẫn và sáng tạo của nghệ thuật Múa rối nước.
Trước kia, rối nước chỉ diễn vào ban ngày, ở ngoài trời. Không thấy sân khấu gắn bó hòa quyện với phong cảnh thiên nhiên như rối nước. Giữa thiên nhiên thơ mộng, khán giả có cơ hội chiêm ngưỡng một loại hình nghệ thuật trong đó có đất, nước, cây xanh, mây, gió, có lửa, có khói mờ vương toả, có cả mái đình với những hàng ngói đỏ... Thật sự là một sự hòa hợp độc đáo của nghệ thuật, thiên nhiên và con người.
Lịch sử Múa rối Việt Nam ghi nhận hai loại hình chính là Mùa rối cạn và Múa rối nước. Rối cạn gồm nhiều hình thức như: Rối tay, Rối que ở Đồng Minh (Hải Phòng), Tế Tiêu (Hà Tây), Rối dây, Mộc Thầu Hý ở Cao Bằng, Bắc Thái. Riêng Rối nước là loại hình dân gian độc đáo, chỉ có duy nhất ở Việt Nam.